Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng trở nên cấp bách, nhiều doanh nghiệp đang tích cực tìm kiếm các giải pháp để giảm dấu chân carbon của mình. Bù trừ carbon (carbon offsetting) đã trở thành một công cụ phổ biến trong chiến lược khí hậu doanh nghiệp. Tuy nhiên, khi thực hiện không đúng cách, các hoạt động bù trừ carbon có thể dẫn đến cáo buộc “tẩy xanh” (greenwashing), gây tổn hại nghiêm trọng đến uy tín thương hiệu. Bài viết này sẽ hướng dẫn doanh nghiệp cách thực hiện bù trừ carbon một cách đúng đắn, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc lựa chọn tín chỉ chất lượng cao và các nguyên tắc để tránh greenwashing.
Carbon Offset Là Gì Và Vai Trò Thực Sự Của Nó?
Carbon offsetting (bù trừ carbon) là quá trình thông qua đó các doanh nghiệp bù đắp cho lượng khí nhà kính (GHG) mà họ phát thải bằng cách đầu tư vào các dự án giảm hoặc loại bỏ lượng phát thải tương đương khỏi khí quyển. Cơ chế này hoạt động dựa trên nguyên tắc trao đổi tín chỉ carbon, trong đó mỗi tín chỉ tương đương với việc loại bỏ hoặc giảm một tấn carbon dioxide (CO2) tương đương (tCO₂e) từ khí quyển.
Các dự án bù trừ carbon đa dạng, bao gồm:
- Tái trồng và bảo vệ rừng
- Phát triển năng lượng tái tạo (điện gió, điện mặt trời)
- Thu giữ và lưu trữ carbon (CCS)
- Các dự án hiệu quả năng lượng
- Quản lý chất thải và thu hồi methane
Điều quan trọng cần hiểu rõ: Bù trừ carbon không phải là giải pháp độc lập hay “cây đũa thần” để giải quyết vấn đề phát thải. Đây chỉ nên là một phần trong chiến lược khí hậu toàn diện, với vai trò hỗ trợ cho các nỗ lực giảm phát thải trực tiếp. Nhiều tổ chức môi trường quốc tế như Friends of the Earth và Greenpeace đã chỉ trích việc lạm dụng bù trừ carbon, cho rằng nó có thể khuyến khích văn hóa ô nhiễm khi doanh nghiệp dựa vào bù trừ thay vì tập trung giảm phát thải tại nguồn.
Không Phải Tín Chỉ Nào Cũng Giống Nhau: Nhận Diện Tín Chỉ Chất Lượng Cao
Giải Thích Các Tiêu Chí Cốt Lõi
Để đánh giá chất lượng tín chỉ carbon, doanh nghiệp cần xem xét các tiêu chí sau:
- Tính thực tế (Real): Dự án phải thực sự dẫn đến giảm hoặc loại bỏ khí nhà kính khỏi khí quyển, với tác động có thể kiểm chứng.
- Tính đo lường được (Measurable): Lượng giảm phát thải phải được đo lường và theo dõi một cách chính xác, tuân theo phương pháp luận khoa học được công nhận.
- Tính bổ sung (Additionality): Đây là tiêu chí quan trọng nhất! Dự án phải tạo ra lượng giảm phát thải không thể xảy ra trong điều kiện bình thường – nghĩa là nó không nằm trong kế hoạch phát triển thông thường hoặc yêu cầu pháp lý. Thiếu tính bổ sung là một yếu tố rủi ro chính dẫn đến greenwashing.
- Tính vĩnh viễn (Permanence): Lượng carbon được loại bỏ phải được lưu trữ lâu dài, không có nguy cơ rò rỉ trở lại khí quyển trong tương lai gần.
- Được xác minh độc lập (Independently Verified): Tín chỉ carbon cần được kiểm tra và xác minh bởi một bên thứ ba độc lập. Quá trình này thường kéo dài từ 2-6 tháng để đảm bảo tính chính xác và tuân thủ các tiêu chuẩn.
- Không được tính hai lần (Not Double Counted): Mỗi tín chỉ carbon chỉ được tính một lần và sử dụng bởi một đơn vị, tránh tình trạng nhiều bên cùng dùng một tín chỉ để kê khai giảm phát thải.
Vai Trò Của Các Tiêu Chuẩn Quốc Tế Uy Tín
Các tiêu chuẩn quốc tế đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo chất lượng tín chỉ carbon. Hai tiêu chuẩn phổ biến và uy tín nhất hiện nay là:
- Gold Standard (GS): Đặt ra các tiêu chí nghiêm ngặt, đảm bảo các dự án không chỉ giảm phát thải mà còn mang lại lợi ích môi trường và xã hội bổ sung. Gold Standard được phát triển bởi WWF và các tổ chức phi chính phủ khác, và thường được coi là tiêu chuẩn “vàng” trong lĩnh vực này.
- Verra (VCS – Verified Carbon Standard): Cung cấp khuôn khổ để các dự án giảm phát thải được kiểm tra, đo lường và xác minh một cách độc lập. Verra cho phép nhiều loại dự án khác nhau, từ năng lượng tái tạo đến bảo tồn rừng, được nhận tín chỉ carbon.
Các tiêu chuẩn này đảm bảo rằng dự án tuân thủ quy trình nghiêm ngặt, từ đăng ký ban đầu đến giám sát liên tục và xác minh kết quả.
Sự Cần Thiết Của Thẩm Định Độc Lập (MRV)
Quy trình MRV (Đo lường, Báo cáo và Thẩm định) là trụ cột của độ tin cậy trong bù trừ carbon. Quy trình này thường bao gồm:
- Thẩm định ban đầu: Dự án cần hợp đồng với một bên thứ ba để thẩm định, quá trình này thường kéo dài 3-6 tháng.
- Đăng ký dự án: Sau khi thẩm định, dự án được đăng ký theo tiêu chuẩn đã chọn, quá trình này mất khoảng 3 tháng.
- Giám sát và báo cáo: Dự án cần báo cáo mức giảm phát thải theo phương pháp và kế hoạch giám sát đã lựa chọn, thường là hàng năm.
- Thẩm tra độc lập: Trước khi được cấp chứng chỉ, dự án cần được thẩm tra bởi một bên thứ ba được phê duyệt, quá trình này mất 2-6 tháng.
- Cấp tín chỉ: Sau khi hoàn tất các bước trên, dự án có thể yêu cầu ban hành tín chỉ, quá trình này mất khoảng 3 tháng.
Xu Hướng Ưu Tiên Tín Chỉ Loại Bỏ Carbon (Removals) Thay Vì Giảm/Tránh Phát Thải (Avoidance)
Có hai cách tiếp cận chính trong bù trừ carbon, với đặc điểm và tác động khác nhau rõ rệt:
Carbon Avoidance (Tránh phát thải carbon):
- Định nghĩa: Ngăn chặn lượng phát thải trong tương lai thông qua việc giảm hoặc loại bỏ các nguồn khí nhà kính.
- Ví dụ: Các dự án năng lượng tái tạo, bảo vệ rừng khỏi nạn phá rừng, cải thiện hiệu quả năng lượng.
- Nhược điểm: Không giải quyết lượng CO2 hiện có trong khí quyển, tác động khó xác minh, có rủi ro “greenwashing” cao nếu dự án thiếu tính bổ sung và tính vĩnh viễn.
Carbon Removals (Loại bỏ carbon):
- Định nghĩa: Trích xuất CO2 đã có trong khí quyển và lưu trữ lâu dài trong các dạng địa chất, sinh khối hoặc các giải pháp lưu trữ dài hạn khác.
- Ví dụ: Trồng rừng mới, phục hồi đất ngập nước, thu giữ carbon trực tiếp từ không khí (Direct Air Capture), khoáng hóa carbon.
- Ưu điểm: Giải quyết trực tiếp lượng CO2 đã tồn tại trong khí quyển, có tác động rõ ràng, dễ đo lường và kiểm chứng.
-
Carbon Sequestration (Thu giữ Carbon):
- Định nghĩa: Là quá trình thu giữ và lưu trữ carbon dioxide từ khí quyển vào các bể chứa carbon dài hạn như đất, rừng, đại dương hoặc các dạng địa chất, nhằm làm chậm hoặc đảo ngược sự tích tụ carbon trong khí quyển.
- Phân loại chính:
- Thu giữ tự nhiên: Sử dụng các hệ sinh thái tự nhiên như rừng, đất ngập nước, đại dương, và đất nông nghiệp để hấp thụ và lưu trữ carbon.
- Thu giữ công nghệ: Sử dụng các phương pháp kỹ thuật như thu giữ và lưu trữ carbon (CCS), thu giữ carbon trực tiếp từ không khí (DAC), và khoáng hóa carbon.
- Vai trò trong bù trừ carbon: Các dự án thu giữ carbon là nguồn quan trọng cho tín chỉ loại bỏ carbon (carbon removal credits), đại diện cho phương pháp chủ động trong việc giảm nồng độ CO2 trong khí quyển.
Xu hướng hiện nay đang ưu tiên các dự án Carbon Removals vì chúng giải quyết trực tiếp vấn đề CO2 đã có trong khí quyển và phù hợp hơn với mục tiêu dài hạn về trung hòa carbon.
“Cạm bẫy” Tẩy Xanh (Greenwashing) Từ Offsetting
Greenwashing (tẩy xanh) trong bối cảnh bù trừ carbon là việc các doanh nghiệp tạo ấn tượng sai lệch rằng họ đang có những hành động tích cực vì môi trường thông qua việc bù trừ carbon, trong khi thực tế những nỗ lực này có thể không đáng kể hoặc không hiệu quả.
Các hình thức greenwashing phổ biến liên quan đến offsetting bao gồm:
- Bù trừ không đầy đủ: Doanh nghiệp chỉ bù đắp một phần nhỏ lượng phát thải của mình nhưng quảng cáo rằng họ đang thực hiện các biện pháp đáng kể để giảm tác động khí hậu.
- Dựa hoàn toàn vào bù trừ: Phụ thuộc vào bù trừ carbon mà không có nỗ lực đáng kể để giảm phát thải tại nguồn, đi ngược lại nguyên tắc “giảm thiểu trước, bù trừ sau”.
- Sử dụng tín chỉ chất lượng thấp: Lựa chọn các dự án bù trừ giá rẻ với tiêu chuẩn thấp, không đáp ứng các tiêu chí về tính bổ sung, tính vĩnh viễn hoặc tính xác thực.
- Thiếu minh bạch: Không cung cấp đầy đủ thông tin về loại tín chỉ, dự án bù trừ, hoặc tỷ lệ phát thải được bù đắp.
Hậu quả của greenwashing có thể nghiêm trọng, bao gồm:
- Rủi ro pháp lý: Ngày càng nhiều quốc gia đang tăng cường quy định về tuyên bố môi trường, và các cáo buộc greenwashing có thể dẫn đến kiện tụng.
- Tổn hại uy tín: Khi các tuyên bố về bù trừ carbon bị phát hiện là sai lệch, doanh nghiệp có thể mất lòng tin từ người tiêu dùng, nhà đầu tư và các bên liên quan.
- Tác động môi trường thực sự không được cải thiện: Khi doanh nghiệp tập trung vào việc tạo hình ảnh thân thiện với môi trường hơn là thực sự giảm tác động, cuộc khủng hoảng khí hậu tiếp tục trầm trọng hơn.
Nguyên Tắc “Vàng” Để Bù Trừ Carbon Đúng Cách
Ưu tiên Giảm Phát Thải Gốc (Mitigation Hierarchy)
Chiến lược bù trừ carbon hiệu quả cần tuân theo nguyên tắc “Giảm thiểu trước, Bù trừ sau” (Mitigation Hierarchy), bao gồm:
- Tránh (Avoid): Ưu tiên hàng đầu là tránh tạo ra phát thải khi có thể.
- Giảm thiểu (Reduce): Giảm phát thải tại nguồn thông qua cải tiến quy trình, hiệu quả năng lượng và chuyển đổi sang nguồn năng lượng sạch.
- Bù trừ (Offset): Chỉ sau khi đã tối ưu hóa việc giảm thiểu phát thải trực tiếp, mới sử dụng bù trừ carbon để xử lý lượng phát thải khó tránh còn lại.
Checklist thực hiện:
- [ ] Đã thực hiện đánh giá toàn diện dấu chân carbon của doanh nghiệp
- [ ] Đã xác định các nguồn phát thải chính và cơ hội giảm thiểu
- [ ] Đã thiết lập mục tiêu giảm phát thải dựa trên khoa học (SBTi)
- [ ] Đã phát triển kế hoạch hành động giảm phát thải với lộ trình rõ ràng
- [ ] Chỉ sử dụng bù trừ carbon cho phát thải khó tránh sau khi đã thực hiện các biện pháp giảm thiểu
Lựa Chọn Tín Chỉ Chất Lượng Cao
Để đảm bảo hiệu quả của bù trừ carbon, doanh nghiệp nên:
- Ưu tiên tiêu chuẩn uy tín: Sử dụng tín chỉ từ các tiêu chuẩn được công nhận như Gold Standard hoặc Verra (VCS), đảm bảo dự án được kiểm tra và xác minh độc lập.
- Tập trung vào dự án loại bỏ carbon (removals): Ưu tiên các dự án loại bỏ carbon thay vì chỉ tránh phát thải, vì chúng giải quyết trực tiếp vấn đề CO2 đã có trong khí quyển.
- Đánh giá kỹ tính bổ sung và tính vĩnh viễn: Đảm bảo các dự án mang lại lợi ích thực sự, không phải là những gì sẽ xảy ra trong điều kiện bình thường, và có tác động lâu dài.
Tiêu chí lựa chọn dự án chất lượng cao:
- Được chứng nhận bởi tiêu chuẩn quốc tế uy tín (Gold Standard, VCS)
- Có tính bổ sung rõ ràng (không phải dự án “business-as-usual”)
- Có cơ chế đảm bảo tính vĩnh viễn (ví dụ: quỹ dự phòng để xử lý rủi ro)
- Có tác động môi trường và xã hội tích cực bổ sung
- Được thẩm định bởi bên thứ ba độc lập có uy tín
Đảm Bảo Minh Bạch Và Báo Cáo Đầy Đủ
Minh bạch là yếu tố then chốt để xây dựng niềm tin và tránh cáo buộc greenwashing:
- Công bố đầy đủ thông tin: Công khai loại tín chỉ, dự án bù trừ, số lượng tín chỉ mua, và tỷ lệ phát thải được bù đắp.
- Báo cáo tiến độ: Cập nhật định kỳ về tiến độ giảm phát thải trực tiếp và vai trò của bù trừ carbon trong chiến lược khí hậu tổng thể.
- Sử dụng hệ thống đăng ký công khai: Đảm bảo các tín chỉ đã mua được đăng ký và “retired” (hủy bỏ sau khi sử dụng) trên các hệ thống đăng ký công khai để tránh tính hai lần.
- Xác minh độc lập: Đảm bảo thông tin báo cáo được xác minh bởi các bên thứ ba độc lập để tăng độ tin cậy.
Tích Hợp Vào Chiến Lược Tổng Thể
Bù trừ carbon nên là một phần của chiến lược khí hậu toàn diện:
- Tuân thủ các nguyên tắc quốc tế: Áp dụng các khuôn khổ được công nhận như Oxford Principles for Net Zero Aligned Carbon Offsetting và VCMI Claims Code trong chiến lược bù trừ carbon của doanh nghiệp.
- Thiết lập mục tiêu khoa học: Xác định mục tiêu giảm phát thải dựa trên khoa học (Science-Based Targets) và phù hợp với mục tiêu của Thỏa thuận Paris.
- Kế hoạch toàn diện: Phát triển kế hoạch giảm phát thải bao gồm cả giảm phát thải trực tiếp và bù trừ carbon, với lộ trình và mốc thời gian rõ ràng.
- Tham vấn các bên liên quan: Tham khảo ý kiến của các chuyên gia, NGO, và các bên liên quan khác để đảm bảo chiến lược bù trừ carbon của doanh nghiệp đáp ứng các tiêu chuẩn cao nhất.
Các thành phần của chiến lược tổng thể:
- Đánh giá dấu chân carbon toàn diện (Scope 1, 2, 3)
- Mục tiêu giảm phát thải dựa trên khoa học
- Kế hoạch hành động giảm phát thải với lộ trình rõ ràng
- Chiến lược bù trừ carbon cho phát thải khó tránh
- Kế hoạch truyền thông và báo cáo minh bạch
- Cơ chế giám sát và đánh giá tiến độ
Kết Luận
Bù trừ carbon (offsetting) có thể là một công cụ hữu ích trong chiến lược khí hậu của doanh nghiệp, nhưng cần được thực hiện một cách đúng đắn để tránh cáo buộc “tẩy xanh” (greenwashing). Nguyên tắc cốt lõi là “Giảm thiểu trước, Bù trừ sau”, ưu tiên giảm phát thải trực tiếp tại nguồn trước khi sử dụng bù trừ carbon để xử lý lượng phát thải khó tránh còn lại.
Chất lượng tín chỉ carbon đóng vai trò quyết định, với xu hướng ngày càng ưu tiên các dự án loại bỏ carbon (removals) thay vì chỉ tránh phát thải (avoidance). Doanh nghiệp cần đảm bảo tín chỉ họ sử dụng đáp ứng các tiêu chí nghiêm ngặt về tính bổ sung, tính vĩnh viễn, tính đo lường được và được xác minh độc lập bởi các tổ chức uy tín.
Minh bạch trong việc báo cáo và truyền thông về các hoạt động bù trừ carbon cũng đóng vai trò quan trọng để xây dựng niềm tin với các bên liên quan và tránh cáo buộc greenwashing. Cuối cùng, bù trừ carbon nên được tích hợp vào một chiến lược khí hậu toàn diện, tuân theo các khuôn khổ quốc tế uy tín như Oxford Principles và VCMI Claims Code.
Bằng cách tuân thủ các nguyên tắc này, doanh nghiệp không chỉ tránh được rủi ro pháp lý và danh tiếng liên quan đến greenwashing, mà còn đóng góp hiệu quả vào nỗ lực toàn cầu chống biến đổi khí hậu, đồng thời xây dựng một thương hiệu bền vững và đáng tin cậy trong mắt người tiêu dùng, nhà đầu tư và các bên liên quan khác.
