Net Zero 2050: Cam kết của Việt Nam và Thế giới

18/03/2025

Net Zero (phát thải ròng bằng 0) là trạng thái cân bằng giữa lượng khí nhà kính thải vào khí quyển và lượng được loại bỏ. Khác với Carbon Neutral chỉ tập trung bù đắp phát thải CO2, Net Zero đòi hỏi giảm 90% phát thải gốc và bao gồm tất cả khí nhà kính. Việt Nam đã chính thức cam kết đạt Net Zero vào năm 2050 tại COP26, đưa đất nước vào nhóm tiên phong về chính sách khí hậu tại Đông Nam Á, phù hợp với xu hướng toàn cầu sau Hiệp định Paris.

*Net Zero là trạng thái cân bằng giữa lượng khí nhà kính thải ra và lượng được hấp thụ lại*

Nội dung chính

Net Zero chính xác nghĩa là gì?

Net Zero, hay còn gọi là phát thải ròng bằng 0, là trạng thái cân bằng toàn diện giữa lượng khí nhà kính được thải vào bầu khí quyển và lượng được loại bỏ khỏi khí quyển trong một khoảng thời gian xác định.

Để đạt được Net Zero, cần:

Giảm phát thải gốc: Cắt giảm triệt để (khoảng 90% so với mức cơ sở).
Tăng cường hấp thụ: Loại bỏ carbon để trung hòa 10% phát thải còn lại.

Phân biệt quan trọng: Khác với Carbon Neutral (thường chỉ bù đắp CO2), Net Zero yêu cầu giảm sâu phát thải gốc và áp dụng cho tất cả các loại khí nhà kính.

Bối cảnh toàn cầu: Từ Hiệp định Paris đến cuộc đua Net Zero

Hiệp định Paris 2015: Nền tảng cho hành động khí hậu toàn cầu

Hiệp định Paris được thông qua tại COP21 năm 2015 đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong nỗ lực toàn cầu chống biến đổi khí hậu. Hiệp định đặt mục tiêu giới hạn mức tăng nhiệt độ toàn cầu ở ngưỡng 1.5°C so với thời kỳ tiền công nghiệp.

Cơ chế ràng buộc pháp lý của Hiệp định yêu cầu 194 quốc gia thành viên phải:

Cập nhật Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) 5 năm một lần
Thiết lập các mục tiêu ngày càng tham vọng hơn
Hỗ trợ tài chính với cam kết 100 tỷ USD/năm từ các nước phát triển dành cho các nước đang phát triển

Vai trò của các kỳ họp COP

Các Hội nghị các Bên tham gia Công ước khung của Liên Hợp Quốc về Biến đổi khí hậu (COP) diễn ra hàng năm đóng vai trò quan trọng trong việc:

Giám sát tiến độ thực hiện các cam kết NDC của các quốc gia
Điều chỉnh cơ chế tài chính khí hậu quốc tế
Thông qua các quy định bổ sung như Điều 6 về thị trường carbon (tại COP26)
Thúc đẩy các cam kết mới như Tuyên bố Glasgow về rừng (tại COP26)

Cuộc đua Net Zero của các cường quốc kinh tế

Liên minh châu Âu (EU)

EU đi đầu với mục tiêu Net Zero 2050 thông qua Thỏa thuận Xanh châu Âu. Các giải pháp chính bao gồm:

Áp dụng Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM) từ năm 2026
Triển khai gói Fit for 55 nhằm giảm 55% phát thải vào năm 2030
Đầu tư 300 tỷ EUR cho phát triển hydro xanh đến năm 2030

Hoa Kỳ

Dưới chính quyền Biden, Hoa Kỳ cũng đặt mục tiêu Net Zero 2050 được thể hiện qua Đạo luật Giảm lạm phát 2022 với:

Gói đầu tư 369 tỷ USD cho năng lượng sạch
Triển khai dự án năng lượng mặt trời 690MW tại Nevada
Phát triển trang trại gió 2.5GW ngoài khơi Bờ Đông

Trung Quốc

Trung Quốc cam kết đạt Net Zero vào năm 2060 với chiến lược:

Xây dựng 450GW điện gió và mặt trời tại sa mạc Gobi
Thí điểm 100 thành phố carbon thấp
Ngừng tài trợ các dự án than ở nước ngoài

*Nhiều quốc gia trên thế giới đã đặt mục tiêu Net Zero, thể hiện quyết tâm hành động vì khí hậu*

Cam kết Net Zero 2050 của Việt Nam tại COP26: Bước ngoặt lịch sử

Tại Hội nghị Thượng đỉnh Khí hậu COP26 ở Glasgow ngày 1/11/2021, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã đưa ra những cam kết mang tính lịch sử đối với nỗ lực chống biến đổi khí hậu của Việt Nam.

Nội dung cam kết chính

Việt Nam đã công bố bốn cam kết trọng tâm:

Đạt mức phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050

Tham gia giảm 30% phát thải khí methane toàn cầu đến năm 2030

Tăng tỷ lệ năng lượng tái tạo trong tổng cơ cấu năng lượng lên 70% vào năm 2050

Duy trì độ che phủ rừng ổn định ở mức 42%

Các cam kết cụ thể theo ngành

Năng lượng

Loại bỏ dần 30GW nhiệt điện than vào năm 2045
Ưu tiên phát triển điện gió ngoài khơi và năng lượng mặt trời

Giao thông vận tải

Chuyển đổi 100% xe buýt tại 5 thành phố lớn sang xe điện vào năm 2030
Phát triển hạ tầng giao thông công cộng thân thiện với môi trường

Nông nghiệp

Áp dụng kỹ thuật canh tác lúa giảm phát thải trên diện tích 1 triệu hecta
Phát triển nông nghiệp carbon thấp và nông nghiệp tuần hoàn

Công nghiệp

Triển khai 50 dự án thu giữ và lưu trữ carbon (CCUS) vào năm 2040
Áp dụng công nghệ xanh trong các ngành công nghiệp nặng

Cam kết này đánh dấu bước đột phá trong chính sách khí hậu của Việt Nam, từ tiếp cận thích ứng sang chủ động giảm nhẹ phát thải, đồng thời cho thấy tầm nhìn hướng tới phát triển bền vững trong dài hạn của Việt Nam.

Việt Nam đang hành động như thế nào để hiện thực hóa Net Zero?

Để hiện thực hóa cam kết Net Zero 2050, Việt Nam đã nhanh chóng xây dựng và hoàn thiện khuôn khổ pháp lý, chiến lược quốc gia và các chương trình hành động cụ thể.

Chiến lược Quốc gia về Biến đổi Khí hậu

Chiến lược được cập nhật vào năm 2022 xác định rõ lộ trình 3 giai đoạn:

Giai đoạn 2021-2030: Giảm 15.8% tổng lượng phát thải so với kịch bản phát triển thông thường (BAU)
Giai đoạn 2031-2045: Giảm 43.5% cường độ phát thải trên GDP
Giai đoạn 2046-2050: Đạt mục tiêu Net Zero thông qua ứng dụng công nghệ thu giữ và lưu trữ carbon (CCUS)

Quyết định 01/2022/QĐ-TTg

Ban hành ngày 18/1/2022, quyết định này đánh dấu bước tiến quan trọng trong việc xây dựng khung pháp lý để giảm phát thải khí nhà kính:

Ban hành danh mục 1912 cơ sở (cập nhật theo NĐ 06) phát thải lớn bắt buộc phải thực hiện kiểm kê carbon
Thiết lập lộ trình áp dụng các cơ chế thị trường carbon từ năm 2025-2027
Xây dựng cơ chế giao dịch tín chỉ carbon nội địa (dự kiến vận hành 2028)

Nghị định 06/2022/NĐ-CP

Nghị định này quy định chi tiết về các biện pháp giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và bảo vệ tầng ozone, bao gồm:

Thiết lập hạn ngạch phát thải cho các cơ sở thuộc danh mục phải kiểm kê GHG
Quy định tiêu chuẩn MRV (Đo lường – Báo cáo – Thẩm định) cho các hoạt động kiểm kê và giám sát phát thải
Áp dụng chế tài xử phạt vi phạm đối với các đơn vị không tuân thủ

Các sáng kiến và dự án tiên phong

Ngoài khung pháp lý, Việt Nam đang triển khai nhiều sáng kiến và dự án cụ thể:

Năng lượng tái tạo: Phát triển các dự án điện gió ngoài khơi tại Bình Thuận và Bà Rịa-Vũng Tàu
Giao thông xanh: Dự án xe buýt điện tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh
Trồng rừng carbon: Mở rộng diện tích rừng và phát triển các dự án lâm nghiệp carbon
Nông nghiệp bền vững: Thúc đẩy canh tác lúa hiệu quả và giảm phát thải methane

*Việt Nam đang triển khai nhiều dự án cụ thể để hiện thực hóa cam kết Net Zero*

Nhìn về phía trước: Thách thức và cơ hội trên con đường Net Zero của Việt Nam

Thách thức chính

Thách thức về tài chính

Theo ước tính của Ngân hàng Thế giới, Việt Nam cần khoảng 368 tỷ USD đầu tư đến năm 2040 để đạt được các mục tiêu Net Zero. Đây là con số khổng lồ đối với một nền kinh tế đang phát triển như Việt Nam.

Rào cản công nghệ

Việt Nam hiện phụ thuộc nhiều vào việc chuyển giao công nghệ từ nước ngoài, đặc biệt là các công nghệ cao cấp như:

Thu giữ và lưu trữ carbon (CCUS)
Pin lưu trữ năng lượng quy mô lớn
Năng lượng hydro xanh

Thách thức về nhân lực

Dự báo cho thấy Việt Nam sẽ thiếu khoảng 50.000 kỹ sư và chuyên gia trong lĩnh vực năng lượng tái tạo đến năm 2030. Việc đào tạo và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho nền kinh tế xanh là một thách thức lớn.

Cơ cấu kinh tế và xuất khẩu

Nền kinh tế Việt Nam hiện có tỷ trọng cao các ngành công nghiệp nặng và chế biến chế tạo với cường độ phát thải cao. Việc chuyển đổi các ngành này sang mô hình phát thải thấp đòi hỏi thời gian và chi phí đáng kể.

Cơ hội phát triển

Tiềm năng năng lượng tái tạo

Việt Nam sở hữu tiềm năng lớn về năng lượng tái tạo, đặc biệt là năng lượng gió và mặt trời:

Tiềm năng 311GW điện gió ngoài khơi, đặc biệt là vùng biển Nam Trung Bộ
Mức bức xạ mặt trời trung bình 4-5 kWh/m²/ngày tại các tỉnh Nam Trung Bộ và Nam Bộ

Nông nghiệp carbon thấp

Là quốc gia nông nghiệp lớn, Việt Nam có cơ hội phát triển các sản phẩm nông nghiệp carbon thấp với giá trị gia tăng cao:

Xuất khẩu gạo giảm phát thải 30% với tiềm năng tăng giá trị 15-20%
Phát triển chăn nuôi tuần hoàn và tái sử dụng chất thải nông nghiệp (Xem Case Study Nông nghiệp)

Thu hút đầu tư xanh

Cam kết Net Zero mở ra cơ hội lớn để Việt Nam thu hút vốn đầu tư nước ngoài vào các ngành công nghiệp xanh:

Thu hút 15 tỷ USD FDI vào lĩnh vực pin mặt trời và lưu trữ năng lượng
Phát triển các khu công nghiệp sinh thái và trung tâm công nghệ xanh

Tham gia thị trường carbon toàn cầu

Việt Nam có thể tận dụng cơ hội từ các cơ chế thị trường carbon quốc tế:

Tham gia thị trường trao đổi tín chỉ carbon theo Điều 6 Hiệp định Paris
Phát triển các dự án giảm phát thải có chứng nhận quốc tế

Điểm chính về Thách thức & Cơ hội:

Thách thức lớn: Nhu cầu vốn đầu tư khổng lồ, phụ thuộc công nghệ, thiếu hụt nhân lực chất lượng cao.
Cơ hội vàng: Tiềm năng NLTT dồi dào, phát triển nông nghiệp giá trị cao, thu hút mạnh mẽ đầu tư xanh, tham gia thị trường carbon quốc tế.

Kết luận: Hướng tới tương lai bền vững

Cam kết Net Zero 2050 của Việt Nam đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong chính sách phát triển quốc gia, thể hiện quyết tâm chuyển đổi sang mô hình tăng trưởng xanh, bền vững và trách nhiệm với cộng đồng quốc tế. Để thực hiện thành công cam kết này, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa các bộ ngành, địa phương, doanh nghiệp và người dân.

Đặc biệt, vai trò của doanh nghiệp là hết sức quan trọng trong việc đầu tư vào công nghệ sạch, tái cơ cấu sản xuất và xây dựng lộ trình Net Zero cho doanh nghiệp. Các nhà hoạch định chính sách cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý, tạo động lực và hỗ trợ cho quá trình chuyển đổi xanh của toàn bộ nền kinh tế.

Mặc dù con đường tới Net Zero còn nhiều thách thức, nhưng những cơ hội phát triển mới sẽ giúp Việt Nam không chỉ giảm phát thải khí nhà kính mà còn nâng cao năng lực cạnh tranh, đảm bảo an ninh năng lượng và cải thiện chất lượng cuộc sống người dân. Đây chính là chiến lược “không hối tiếc” mà Việt Nam đang theo đuổi trong bối cảnh biến đổi khí hậu toàn cầu ngày càng nghiêm trọng.

Việt Nam đang chuyển mình mạnh mẽ từ cam kết sang hành động cụ thể thông qua hệ thống chính sách đồng bộ và các dự án thí điểm trong lĩnh vực năng lượng sạch, nông nghiệp thông minh. Thành công của lộ trình Net Zero phụ thuộc vào sự phối hợp đa ngành và tận dụng hiệu quả các cơ chế hợp tác quốc tế nhằm xây dựng một tương lai carbon thấp cho thế hệ hôm nay và mai sau.