GHG Protocol (Giao thức Khí nhà kính) là bộ tiêu chuẩn toàn diện và được sử dụng rộng rãi nhất thế giới về đo lường, quản lý và báo cáo phát thải khí nhà kính (GHG). Được đồng phát triển bởi Viện Tài nguyên Thế giới (WRI) và Hội đồng Doanh nghiệp Thế giới vì Phát triển Bền vững (WBCSD), đây được coi là “tiêu chuẩn vàng” trong lĩnh vực kế toán carbon.
Hơn 90% công ty trong danh sách Fortune 500 sử dụng GHG Protocol để báo cáo phát thải, cho thấy tầm quan trọng và sự công nhận toàn cầu của tiêu chuẩn này.
GHG Protocol là gì?
GHG Protocol (Giao thức Khí nhà kính) là một bộ các tiêu chuẩn, hướng dẫn và công cụ được quốc tế công nhận để các công ty và tổ chức (cũng như quốc gia và thành phố) có thể đo lường, quản lý và báo cáo phát thải khí nhà kính một cách nhất quán và minh bạch. Nó được WRI và WBCSD khởi xướng từ năm 1998.
Mục tiêu chính của GHG Protocol là cung cấp một khuôn khổ kế toán carbon đáng tin cậy, giúp:
- Chuẩn hóa phương pháp tính toán và báo cáo GHG.
- Hỗ trợ các tổ chức hiểu rõ nguồn phát thải của mình.
- Tạo cơ sở để đặt mục tiêu giảm phát thải và theo dõi tiến độ.
- Tăng cường tính minh bạch và so sánh được giữa các báo cáo.
- Hỗ trợ các chương trình GHG tự nguyện và bắt buộc trên toàn cầu.
Sự ra đời của GHG Protocol đáp ứng nhu cầu cấp thiết về một phương pháp luận chuẩn hóa vào cuối những năm 1990, được xây dựng dựa trên sự đồng thuận của nhiều bên liên quan bao gồm doanh nghiệp, NGO và chính phủ.
Năm Nguyên tắc Vàng của Kế toán Khí nhà kính theo GHG Protocol
Để đảm bảo tính toàn vẹn của báo cáo phát thải, GHG Protocol đặt ra năm nguyên tắc cốt lõi:
- Tính Liên quan (Relevance): Đảm bảo báo cáo kiểm kê GHG phản ánh đúng thực trạng phát thải của công ty và phục vụ nhu cầu ra quyết định của người dùng (cả nội bộ và bên ngoài). Phạm vi báo cáo phải phù hợp với mục tiêu kinh doanh và hoạt động của công ty.
- Tính Đầy đủ (Completeness): Bao gồm tất cả các nguồn và hoạt động phát thải GHG trong phạm vi ranh giới kiểm kê đã chọn. Phải nêu rõ và lý giải cho bất kỳ sự loại trừ cụ thể nào.
Nghiên cứu tại Đại học Quốc gia Colombia cho thấy Scope 3 chiếm tới 83% tổng phát thải của trường – nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xem xét đầy đủ các phạm vi.
- Tính Nhất quán (Consistency): Sử dụng các phương pháp luận, dữ liệu và ranh giới nhất quán theo thời gian để cho phép so sánh ý nghĩa các chỉ số phát thải qua các năm. Mọi thay đổi về phương pháp hoặc ranh giới phải được ghi nhận và giải thích minh bạch.
- Tính Minh bạch (Transparency): Cung cấp đầy đủ và rõ ràng tất cả các thông tin liên quan để người đọc có thể đưa ra quyết định với sự tin cậy hợp lý về tính toàn vẹn của thông tin. Các giả định phải được nêu rõ, các phương pháp luận và nguồn dữ liệu phải được tham chiếu thích hợp.
- Tính Chính xác (Accuracy): Đảm bảo rằng việc định lượng phát thải GHG không bị sai lệch hệ thống hoặc sai lệch cá nhân, và sự không chắc chắn được giảm thiểu đến mức có thể thực hiện được. Đạt được đủ độ chính xác để đảm bảo tính toàn vẹn của thông tin cho các quyết định dự kiến.
Các Bộ Tiêu chuẩn và Hướng dẫn Chính trong Hệ thống GHG Protocol
Tiêu Chuẩn Doanh Nghiệp (Corporate Accounting and Reporting Standard – Corporate Standard)
Đây là tiêu chuẩn nền tảng và được sử dụng nhiều nhất, cung cấp các yêu cầu và hướng dẫn cho các công ty và tổ chức khác trong việc chuẩn bị kiểm kê phát thải GHG ở cấp độ doanh nghiệp. Nó tập trung chủ yếu vào việc tính toán và báo cáo Scope 1 và Scope 2.
Hướng Dẫn Scope 2 (Scope 2 Guidance)
Bản hướng dẫn này làm rõ cách các công ty đo lường phát thải từ việc mua hoặc mua lại điện, hơi nước, nhiệt và làm mát (Scope 2). Nó yêu cầu báo cáo theo hai phương pháp:
- Phương pháp dựa trên vị trí (Location-based): Phản ánh cường độ phát thải trung bình của lưới điện nơi tiêu thụ diễn ra.
- Phương pháp dựa trên thị trường (Market-based): Phản ánh phát thải từ các nhà cung cấp điện mà công ty đã chủ động lựa chọn (ví dụ: mua điện tái tạo kèm chứng chỉ).
Tiêu Chuẩn Chuỗi Giá trị Doanh nghiệp (Scope 3) – (Corporate Value Chain – Scope 3 Standard)
Tiêu chuẩn này cung cấp các yêu cầu và hướng dẫn để các công ty chuẩn bị và báo cáo kiểm kê GHG cho toàn bộ chuỗi giá trị của họ (Scope 3), bao gồm 15 danh mục phát thải thượng nguồn và hạ nguồn.
Nghiên cứu ngành bia craft Canada cho thấy Scope 3 chiếm 46.4% tổng phát thải, nhấn mạnh vai trò của chuỗi giá trị.
Tiêu Chuẩn Vòng Đời Sản Phẩm (Product Life Cycle Accounting and Reporting Standard)
Cung cấp phương pháp đánh giá phát thải GHG trong toàn bộ vòng đời của một sản phẩm hoặc dịch vụ, từ khai thác nguyên liệu đến thải bỏ (cradle-to-grave). Hữu ích cho việc dán nhãn carbon sản phẩm và thiết kế sinh thái.
Điểm chính về các Tiêu chuẩn GHG Protocol:
- Corporate Standard: Nền tảng cho Scope 1 & 2.
- Scope 2 Guidance: Chi tiết hóa cách tính phát thải từ năng lượng mua vào (location-based & market-based).
- Scope 3 Standard: Hướng dẫn kiểm kê phát thải toàn chuỗi giá trị (15 danh mục).
- Product Standard: Tính toán phát thải theo vòng đời sản phẩm.
Tại sao GHG Protocol được coi là “Tiêu chuẩn Vàng”?
Sự công nhận rộng rãi của GHG Protocol đến từ:
- Tính Toàn diện & Linh hoạt: Cung cấp các phương pháp cho nhiều loại hình tổ chức, ngành nghề và phạm vi phát thải khác nhau.
- Sự Tham gia Đa bên (Multi-stakeholder Process): Được xây dựng dựa trên sự đồng thuận của các chuyên gia từ doanh nghiệp, chính phủ, NGO và giới học thuật trên toàn cầu (hơn 350 chuyên gia, 950 tổ chức tham gia).
- Được Công nhận Quốc tế: Làm nền tảng cho nhiều chương trình báo cáo khí hậu lớn như CDP, các sáng kiến đặt mục tiêu như SBTi, và các quy định ở nhiều quốc gia.
- Tính Nhất quán & So sánh được: Tạo ra một “ngôn ngữ chung” cho kế toán carbon, cho phép so sánh hiệu quả giữa các công ty và theo thời gian.
- Liên tục Cập nhật: Được rà soát và cập nhật để phản ánh khoa học và thực tiễn mới nhất (ví dụ: cập nhật Scope 2 Guidance năm 2015).
Lợi ích Thiết thực khi Doanh nghiệp Áp dụng GHG Protocol
Đáp ứng Yêu cầu Đối tác Quốc tế & Chuỗi Cung ứng
Nhiều tập đoàn lớn (Samsung, Nike…) yêu cầu nhà cung cấp tuân thủ GHG Protocol. Một nghiên cứu tại Trung Quốc chỉ ra 72% doanh nghiệp xuất khẩu phải áp dụng tiêu chuẩn này. Đây là yêu cầu gần như bắt buộc để tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu.
Nền Tảng Cho Thị trường Carbon
Việc kiểm kê GHG chính xác theo GHG Protocol là điều kiện tiên quyết để:
- Xác định đường cơ sở (baseline) phát thải.
- Tính toán lượng giảm phát thải để tạo tín chỉ carbon.
- Tham gia vào thị trường carbon tự nguyện và thị trường bắt buộc (trong tương lai tại VN).
Cải Thiện Hiệu quả Hoạt động & Tiết kiệm Chi phí
Quá trình kiểm kê giúp doanh nghiệp nhận diện các điểm lãng phí năng lượng và tài nguyên. Việc tối ưu hóa quy trình, logistics có thể giảm đáng kể phát thải (VD: giảm 15-30% phát thải Scope 3 từ vận chuyển) và đồng thời giảm chi phí vận hành.
Xây Dựng Lòng tin Với Nhà Đầu tư & Các Bên Liên quan
Báo cáo phát thải minh bạch, đáng tin cậy theo GHG Protocol giúp thu hút các quỹ đầu tư ESG. Khảo sát năm 2023 cho thấy 67% nhà đầu tư sẵn sàng trả giá cao hơn cho cổ phiếu công ty áp dụng tiêu chuẩn này.
Hỗ Trợ Đạt Mục tiêu Net Zero
GHG Protocol là công cụ không thể thiếu để doanh nghiệp:
- Xác định mức phát thải hiện tại.
- Đặt mục tiêu giảm phát thải dựa trên cơ sở khoa học (Science-Based Targets).
- Xây dựng lộ trình và theo dõi tiến độ hướng tới Net Zero 2050 theo cam kết của Việt Nam.
Kết luận
GHG Protocol không chỉ là một bộ tiêu chuẩn kỹ thuật, mà là một ngôn ngữ toàn cầu và công cụ quản lý chiến lược trong kỷ nguyên biến đổi khí hậu. Đối với doanh nghiệp Việt Nam, việc áp dụng GHG Protocol mang lại lợi ích kép: vừa đáp ứng yêu cầu quốc tế, nâng cao năng lực cạnh tranh, vừa góp phần vào mục tiêu phát triển bền vững quốc gia.
Đầu tư vào việc hiểu và triển khai GHG Protocol là một khoản đầu tư chiến lược, giúp doanh nghiệp chuẩn bị cho tương lai, thu hút vốn, tối ưu hóa hoạt động và xây dựng thương hiệu bền vững.
Để bắt đầu, doanh nghiệp cần tìm hiểu kỹ các tiêu chuẩn liên quan, đào tạo nhân lực, có thể hợp tác với các đơn vị tư vấn chuyên nghiệp và quan trọng nhất là tích hợp việc kiểm kê và quản lý GHG vào chiến lược kinh doanh cốt lõi.
Để tìm hiểu sâu hơn, hãy truy cập trang web chính thức: ghgprotocol.org
