Dấu chân carbon (Carbon Footprint): Khái niệm và cách tính

18/03/2025

Dấu chân carbon (Carbon Footprint) là tổng lượng khí nhà kính (GHG), quy đổi về đơn vị CO₂ tương đương (CO₂e), được phát thải trực tiếp hoặc gián tiếp bởi một cá nhân, tổ chức, sản phẩm, sự kiện hoặc thậm chí là một quốc gia.

Việc đo lường chính xác dấu chân carbon đang trở thành yếu tố quan trọng trong chiến lược phát triển bền vững toàn cầu, giúp xác định nguồn phát thải chính và đề ra các giải pháp giảm thiểu hiệu quả.

*Dấu chân carbon đo lường tổng lượng khí nhà kính phát thải*

Nội dung chính

Hiểu đúng về Dấu chân carbon

Dấu chân carbon đối với cá nhân

Là tổng lượng GHG phát sinh từ các hoạt động hàng ngày của một người:

Năng lượng sinh hoạt (điện, gas…)
Di chuyển (xe máy, ô tô, máy bay…)
Tiêu thụ thực phẩm (đặc biệt thịt đỏ)
Mua sắm hàng hóa, dịch vụ

Ví dụ: Đi xe máy 200km tiêu thụ 5 lít xăng → phát thải 11,5kg CO₂.

Dấu chân carbon đối với tổ chức

Là tổng lượng GHG phát sinh từ toàn bộ hoạt động của doanh nghiệp/tổ chức:

Hoạt động vận hành trực tiếp (Scope 1)
Năng lượng mua vào (Scope 2)
Toàn bộ chuỗi giá trị (Scope 3)

Thường được tính toán theo tiêu chuẩn GHG Protocol hoặc ISO 14064-1.

Dấu chân carbon đối với sản phẩm

Là tổng lượng GHG phát thải trong toàn bộ vòng đời (Life Cycle Assessment – LCA) của sản phẩm:

Khai thác nguyên liệu → Sản xuất → Vận chuyển → Sử dụng → Thải bỏ/Tái chế.

Tính toán theo tiêu chuẩn PAS 2050 hoặc ISO 14067.

Tại sao cần tính toán Carbon Footprint?

Điểm chính: Lợi ích của việc đo lường Carbon Footprint

Xác định nguồn phát thải chính: Biết đâu là nơi cần tập trung nỗ lực giảm thiểu. (Ví dụ: Năng lượng chiếm 60,4% phát thải GHG tại VN
Thiết lập mục tiêu & Kế hoạch: Đặt ra mục tiêu giảm phát thải cụ thể, đo lường được (VD: giảm 20% Scope 2 trong 5 năm).
Tuân thủ quy định & Đáp ứng thị trường: Đáp ứng yêu cầu pháp lý (NĐ 06, CBAM…) và đòi hỏi từ đối tác, nhà đầu tư, khách hàng.
Nâng cao nhận thức & Thúc đẩy hành động: Giúp cá nhân và tổ chức hiểu rõ tác động, từ đó thay đổi hành vi, vận hành.
Nâng cao uy tín & Thương hiệu: Minh bạch về phát thải giúp xây dựng lòng tin.

*Đo lường Carbon Footprint mang lại nhiều lợi ích chiến lược*

Cách tính Dấu chân Carbon cơ bản

Nguyên tắc chung

Công thức cốt lõi:

Phát thải GHG (CO₂e) = Dữ liệu hoạt động × Hệ số phát thải (EF)

Dữ liệu hoạt động (Activity Data): Lượng tiêu thụ hoặc hoạt động (VD: lít xăng, kWh điện, kg nguyên liệu, km di chuyển).
Hệ số phát thải (Emission Factor): Lượng GHG phát thải trên một đơn vị hoạt động (VD: kg CO₂e/lít xăng, kg CO₂e/kWh điện). Các hệ số này thường lấy từ nguồn quốc tế (IPCC) hoặc quốc gia (Bộ TNMT, Bộ Công Thương).

Ví dụ minh họa

Ví dụ 1: Tính dấu chân carbon khi đi xe máy

Dữ liệu hoạt động: Tiêu thụ 5 lít xăng.
Hệ số phát thải xăng (ví dụ): 2,3 kg CO₂/lít
Phát thải: 5 lít × 2,3 kg CO₂/lít = 11,5 kg CO₂.

Ví dụ 2: Tính dấu chân carbon từ tiêu thụ điện

Dữ liệu hoạt động: Tiêu thụ 500 kWh điện lưới.
Hệ số phát thải điện lưới VN (ví dụ 2023): 0.6592 kg CO₂e/kWh. (Lưu ý: Con số này thay đổi hàng năm).
Phát thải: 500 kWh × 0,6592 kg CO₂e/kWh ≈ 330,6 kg CO₂e.

Chuyển đổi đơn vị đo

Đơn vị phổ biến:

kg CO₂e (Kilogram CO₂ tương đương)
tCO₂e (Tấn CO₂ tương đương = 1000 kg CO₂e)

CO₂e dùng để chuẩn hóa tác động của các loại khí nhà kính khác nhau dựa trên GWP.

Các phạm vi tính toán Carbon Footprint (Scope 1, 2, 3)

Đối với tổ chức, việc tính toán Carbon Footprint thường tuân theo ba phạm vi của GHG Protocol:

*Ba phạm vi phát thải khí nhà kính theo tiêu chuẩn GHG Protocol*

Scope 1: Phát thải trực tiếp

Từ các nguồn sở hữu/kiểm soát bởi tổ chức (đốt nhiên liệu tại chỗ, xe công ty, rò rỉ khí…).

Scope 2: Phát thải gián tiếp từ năng lượng mua vào

Từ việc tạo ra điện, hơi nước, nhiệt, làm mát mà tổ chức mua về sử dụng.

Scope 3: Phát thải gián tiếp khác

Tất cả phát thải gián tiếp khác trong chuỗi giá trị (nguyên liệu, vận chuyển, sử dụng sản phẩm, chất thải, đi lại nhân viên…).

Việc phân chia này giúp quản lý và xác định nguồn gốc phát thải một cách hệ thống.

Các tiêu chuẩn quốc tế phổ biến

GHG Protocol

Tiêu chuẩn phổ biến nhất toàn cầu cho kiểm kê GHG của tổ chức (Corporate Standard) và cả sản phẩm (Product Standard), chuỗi giá trị (Scope 3 Standard).

ISO 14064 & ISO 14067

ISO 14064: Bộ tiêu chuẩn về định lượng, báo cáo và xác minh GHG cho tổ chức (Phần 1), dự án (Phần 2) và thẩm định viên (Phần 3).
ISO 14067: Tiêu chuẩn về dấu chân carbon của sản phẩm (tương tự PAS 2050).

PAS 2050 & PAS 2060

PAS 2050: Tiêu chuẩn (Anh quốc) đánh giá vòng đời GHG của sản phẩm/dịch vụ.
PAS 2060: Tiêu chuẩn về chứng nhận trung hòa carbon (Carbon Neutrality).

Ước tính Carbon Footprint cá nhân như thế nào?

Các lĩnh vực chính cần xem xét

Thu thập dữ liệu về:

Năng lượng tại nhà: Hóa đơn điện, gas…
Di chuyển: Quãng đường, loại phương tiện, nhiên liệu tiêu thụ, số chuyến bay.
Thực phẩm: Loại thực phẩm tiêu thụ (đặc biệt thịt đỏ, sữa), nguồn gốc.
Tiêu dùng hàng hóa & dịch vụ: Chi tiêu cho hàng hóa (quần áo, điện tử…) và dịch vụ.
Chất thải: Lượng rác thải, tỷ lệ tái chế.

Công cụ hỗ trợ tính toán

Sử dụng các công cụ online miễn phí:

Carbon Footprint Calculator: www.carbonfootprint.com
WWF Footprint Calculator: footprint.wwf.org.uk
UN Carbon Offset Platform: offset.climateneutralnow.org

Các công cụ này giúp bạn có cái nhìn tổng quan về tác động của mình.

Cách giảm thiểu dấu chân carbon cá nhân

Hành động thiết thực:

Năng lượng: Tiết kiệm điện, sử dụng thiết bị hiệu suất cao.
Di chuyển: Ưu tiên đi bộ, xe đạp, phương tiện công cộng; hạn chế bay.
Tiêu dùng: Giảm thịt đỏ, ăn đồ địa phương/theo mùa, mua bền, sửa chữa.
Chất thải: Giảm thiểu, Tái sử dụng, Tái chế (Reduce, Reuse, Recycle).

Điểm chính về Carbon Footprint Cá nhân:

Phản ánh tác động môi trường từ lối sống.
Các nguồn chính: Năng lượng, Di chuyển, Thực phẩm, Tiêu dùng, Chất thải.
Có thể ước tính bằng công cụ online và giảm thiểu qua thay đổi hành vi.

Kết luận

Dấu chân carbon là một công cụ định lượng mạnh mẽ giúp cá nhân và tổ chức hiểu rõ và quản lý tác động khí hậu của mình. Việc tính toán chính xác, dù là cho cá nhân, tổ chức hay sản phẩm, là bước đầu tiên và quan trọng để xác định các khu vực cần cải thiện và đặt ra các mục tiêu giảm thiểu có ý nghĩa.

Áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế như GHG Protocol và ISO 14064 sẽ giúp doanh nghiệp Việt Nam nâng cao năng lực quản lý carbon, tăng cường tính minh bạch và đáp ứng các yêu cầu ngày càng khắt khe của thị trường toàn cầu.

Hãy bắt đầu hành động ngay hôm nay bằng việc tìm hiểu và đo lường dấu chân carbon. Sử dụng các công cụ tính toán sẵn có và khám phá các giải pháp để tạo ra sự thay đổi tích cực.